Wat is een thyrsusstaf?* In de geestelijke en poëtische
betekenis van het woord is het een attribuut dat priesters en priesteressen in
de hand houden, wanneer zij in de eredienst de godheid vereren van wie zij de
dienaren en vertolkers zijn. Maar materieel gezien is het slechts een stok, een
simpele stok, een droge, harde, rechte staak om de wijnrank langs te geleiden.
Rondom die stok spelen en stoeien, in grillige meanders, stengels die in
bochten uitwaaieren, en bloemen die zich als klokken en omgekeerde kelken
vooroverbuigen. En er straalt een wonderlijke pracht uit deze mengeling van nu
eens tere, dan weer uitbundige lijnen en kleuren. Lijkt het niet of de gebogen
lijn en de spiraal de rechte lijn het hof maken en er in stille aanbidding
omheen dansen? Lijkt het niet of al die tere bloemkronen, al die kelken, deze
explosies van geur en kleur, een mystieke fandango uitvoeren rond de gewijde
stok? En toch, welke onvoorzichtige sterveling zal durven uitmaken of de
bloemen en de wijnranken gemaakt zijn voor de stok, of dat de stok slechts een
voorwendsel is om de schoonheid van de wijnranken en de bloemen te laten
uitkomen? De thyrsusstaf vertegenwoordigt uw wonderbaarlijke dualiteit,
machtige en vereerde meester, dierbare Bacchant van de mysterieuze en
hartstochtelijke Schoonheid. Nooit heeft een door de onoverwinnelijke Bacchus
buiten zichzelf gebrachte nimf haar thyrsusstaf met meer kracht en grilligheid
boven de hoofden van haar uitzinnige gezellinnen heen en weer geschud dan gij
uw genie uitschudt over de harten van uw broeders. - De stok is uw wil, recht,
sterk en standvastig; de bloemen stellen uw fantasie voor, die cirkelt rond uw
wil: het vrouwelijke element dat rond het mannelijke zijn vermaarde pirouetten
draait. Rechte lijn en arabesk, intentie en expressie,
strakheid van wil, buigzaamheid van taal, eenheid van doel, verscheidenheid van
middelen, een allesvermogende en ondeelbare samensmelting die het genie
uitmaakt, welke analyticus zal de euvele moed hebben u te verdelen en te
scheiden?
Dierbare Liszt, ik groet u, dwars door de nevels heen,
ver over de rivieren, over de steden heen, waar de piano's uw roem tot klinken
brengen en de drukpersen uw wijsheid vertolken, ik groet u, waar u ook mag
zijn, in de luister van de eeuwige stad of in de nevels van de dromende landen
die de troost van Cambrinus* smaken, ik groet u, of u nu liederen van
verrukking of van onuitsprekelijke droefheid improviseert, of uw
ondoorgrondelijke overpeinzingen aan het papier toevertrouwt, zanger van de
eeuwige Lust en de eeuwige Angst, filosoof, dichter en kunstenaar, ik groet u
in de onsterfelijkheid.
Noten
Liszt:
Over de relatie tussen Baudelaire en Liszt is weinig bekend. Het contact is
waarschijnlijk kort, maar wel intensief geweest. Voor Baudelaire beantwoordde
de muziek van Liszt precies aan zijn poëtisch ideaal. Muziek moet aan meerdere
gevoelens tegelijk uitdrukking geven. Vergelijk het beeld dat van de muziek
wordt geschetst in het vorige prozagedicht Roepingen.
thyrsusstaf:
Het symbool van de thyrsusstaf heeft Baudelaire ontleend aan De Quincey, die
zijn denken vergelijkt met 'een thyrsusstaf, een eenvoudige stok, die al zijn
charme ontleent aan de rijkdom aan blaren die hem omgeeft'. De stijl, de
vormgeving bepaalt hier de waarde van het onderwerp, zoals Baudelaire het in Un mangeur d'opium omschrijft: 'Het
onderwerp heeft slechts de waarde van een dorre en kale stok; maar de linten,
de wijnranken en de bloemen kunnen door hun speelse verstrengeling een rijkdom
voor het oog zijn…’ Dat dit beeld Baudelaire moet hebben aangetrokken, is te begrijpen,
wanneer men bedenkt dat in zijn ogen kunst zich beweegt op het raakpunt van
tegenstellingen. Criterium van zijn esthetica is de verbazing, die ontstaat
door een oneindig aantal nieuwe variaties op hetzelfde thema. (Vergelijk de
opzet van de Kleine gedichten in proza.)
Cambrinus: Legendarische
koning aan wie de uitvinding van het bier wordt toegeschreven.
Le thyrse
À Franz Liszt
Qu'est-ce qu'un thyrse? Selon le sens moral et poétique,
c'est un emblème sacerdotal dans la main des prêtres ou des prêtresses
célébrant la divinité dont ils sont les interprètes et les serviteurs. Mais
physiquement ce n'est qu'un bâton, un pur bâton, perche à houblon, tuteur de
vigne, sec, dur et droit. Autour de ce bâton, dans des méandres capricieux, se
jouent et folâtrent des tiges et des fleurs, celles-ci sinueuses et fuyardes,
celles-là penchées comme des cloches ou des coupes renversées. Et une gloire
étonnante jaillit de cette complexité de lignes et de couleurs, tendres ou
éclatantes. Ne dirait-on pas que la ligne courbe et la spirale font leur cour à
la ligne droite et dansent autour dans une muette adoration? Ne dirait-on pas
que toutes ces corolles délicates, tous ces calices, explosions de senteurs et
de couleurs, exécutent un mystique fandango autour du bâton hiératique ? Et
quel est, cependant, le mortel imprudent qui osera décider si les fleurs et les
pampres ont été faits pour le bâton, ou si le bâton n'est que le prétexte pour
montrer la beauté des pampres et des fleurs? Le thyrse est la représentation de
votre étonnante dualité, maître puissant et vénéré, cher Bacchant, de la Beauté
mystérieuse et passionnée. Jamais nymphe exaspérée par l'invincible Bacchus ne
secoua son thyrse sur les têtes de ses compagnes affolées avec autant d'énergie
et de caprice que vous agitez votre génie sur les cœurs de vos frères. — Le
bâton, c'est votre volonté, droite, ferme et inébranlable; les fleurs, c'est la
promenade de votre fantaisie autour de votre volonté; c'est l'élément féminin
exécutant autour du mâle ses prestigieuses pirouettes. Ligne droite et ligne
arabesque, intention et expression, roideur de la volonté, sinuosité du verbe,
unité du but, variété des moyens, amalgame tout-puissant et indivisible du
génie, quel analyste aura le détestable courage de vous diviser et de vous
séparer?
Cher Liszt, à travers les brumes, par-delà les fleuves,
pardessus les villes où les pianos chantent votre gloire, où l'imprimerie
traduit votre sagesse, en quelque lieu que vous soyez, dans les splendeurs de
la ville éternelle ou dans les brumes des pays rêveurs que console Cambrinus,
improvisant des chants de délectation ou d'ineffable douleur, ou confiant au
papier vos méditations abstruses, chantre de la Volupté et de l'Angoisse
éternelles, philosophe, poète et artiste, je vous salue en l'immortalité!
